Lekooporność drobnoustrojów. Ciche zagrożenie, które rośnie na naszych oczach

Oporność drobnoustrojów na środki przeciwdrobnoustrojowe stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń współczesnej medycyny. Problem narasta od lat i dotyczy bakterii, grzybów, pasożytów oraz wirusów, prowadząc do sytuacji, w których standardowe terapie przestają być skuteczne. W odpowiedzi na skalę zagrożenia ustanowiono Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach, obchodzony 18 listopada, oraz Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach przypadający na 18-24 listopada. Celem inicjatyw jest zwiększenie świadomości społecznej i promowanie racjonalnego stosowania antybiotyków.

Oporność na leki przeciwdrobnoustrojowe powstaje przede wszystkim na skutek ich nadużywania i niewłaściwego stosowania. Do głównych przyczyn należą:
- stosowanie antybiotyków w rolnictwie i hodowli zwierząt
- samoleczenie
- niewłaściwe stosowanie antybiotyków u ludzi
- nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich

Pod wpływem antybiotyków mikroorganizmy ulegają mutacjom, które pozwalają im przetrwać. Co więcej, bakterie potrafią przekazywać sobie geny oporności, często w środowisku ludzi, zwierząt i skażonej natury. Zakażenia wywołane takimi patogenami wymagają stosowania terapii ratunkowych, nierzadko złożonych i obarczonych wysokim ryzykiem działań niepożądanych. Coraz częściej pojawiają się również sytuacje, w których żaden dostępny antybiotyk nie działa.

Antybiotykooporność niesie poważne skutki. Na poziomie zdrowotnym prowadzą do znacznego utrudnienia lub wręcz uniemożliwienia leczenia infekcji, co zwiększa ryzyko powikłań i zgonów. Rosnąca liczba pacjentów z zakażeniami wieloopornymi obciąża systemy ochrony zdrowia, wydłużając hospitalizacje i zwiększając zapotrzebowanie na specjalistyczną opiekę. Wymiar społeczny i gospodarczy jest równie dotkliwy, ponieważ długotrwała choroba ogranicza aktywność zawodową i wpływa na funkcjonowanie rodzin.

Szacuje się, że w 2021 roku oporność bakteryjna bezpośrednio spowodowała ponad milion zgonów, a przyczyniła się do blisko pięciu milionów kolejnych. Bez intensyfikacji działań prewencyjnych liczby mogą wkrótce się podwoić.

Antybiotyki działają wyłącznie na bakterie, dlatego nie powinny być stosowane w infekcjach wirusowych, takich jak grypa, COVID-19 czy zakażenia RSV. Zastosowanie antybiotyku musi wynikać z diagnozy lekarza potwierdzającej lub silnie sugerującej zakażenie bakteryjne.

Pacjent powinien ściśle przestrzegać zaleceń dotyczących dawek i czasu trwania terapii, nie sięgać po leki pozostałe po wcześniejszych kuracjach i nie udostępniać ich innym osobom. Ważną rolę pełnią również lekarze, którzy powinni podejmować decyzje terapeutyczne na podstawie danych klinicznych, wytycznych i dostępnej diagnostyki, a nie pod presją pacjenta oczekującego recepty.

Drugim kluczowym elementem ograniczania oporności jest zapobieganie rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów. Obejmuje to prowadzenie badań przesiewowych, izolację pacjentów zakażonych szczepami wieloopornymi oraz rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny w placówkach ochrony zdrowia. Ważne jest także odpowiedzialne stosowanie antybiotyków w produkcji zwierzęcej i łańcuchu żywnościowym, co ogranicza przenoszenie opornych szczepów z hodowli do środowiska człowieka.

Szczepienia ochronne są jednym z najskuteczniejszych narzędzi przeciwdziałania antybiotykooporności. Chronią przed chorobami, które wymagają leczenia antybiotykami, zmniejszają ryzyko bakteryjnych powikłań po infekcjach wirusowych i ograniczają krążenie patogenów w społeczeństwie. Uzupełnieniem profilaktyki jest wzmacnianie odporności poprzez zdrowy tryb życia, właściwe odżywianie, aktywność fizyczną, odpowiednią ilość snu oraz unikanie używek, co zmniejsza ogólną zapadalność na infekcje.

Konfrontacja z narastającą opornością wymaga podejścia "One Health", które zakłada, że zdrowie ludzi, zwierząt i środowiska jest ze sobą nierozerwalnie związane. Współpraca między sektorem medycznym, weterynaryjnym, rolnictwem, ochroną środowiska i administracją publiczną jest kluczowa, aby zahamować dalszy rozwój oporności i ochronić skuteczność antybiotyków dla przyszłych pokoleń.

Lekooporność to ciche, ale niezwykle groźne zagrożenie. Tylko odpowiedzialne stosowanie antybiotyków, profilaktyka i świadome decyzje zdrowotne pozwolą nam zachować skuteczność terapii, które przez dekady ratowały życie milionom ludzi.

Źródło zdjęcia: PSSE Ostrów Mazowiecka