Zbrojny bunt wybuchł w niemieckim obozie zagłady Treblinka II 80 lat temu (zdjęcia)

Obóz Treblinka II był jednym z trzech ośrodków zagłady utworzonych przez Niemców w ramach akcji "Reinhardt". Powstał 23 lipca 1942 nieopodał karnego obozu pracy Treblinka I i miał jedno zadanie: zgładzić jak najwięcej Żydów w jak najkrótszym czasie. Do wybuchu powstania, czyli 2 sierpnia 1943, naziści wymordowali tutaj ponad pół miliona osób! Większość zamordowanych pochodziła z terenów Generalnego Gubernatorstwa, ale także z Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Grecji, Jugosławii, Niemiec i ZSSR. Wiadomo również, że wśród ofiar byli nie tylko Żydzi. Zamordowano również dwa lub trzy wagony Romów i Sinti.

Jeden z więźniów obozu i uczestników zbrojnego buntu był Samuel Willenberg. Po latach, w książce "Bunt w Treblince", pisał: "Nadszedł pamiętny dzień 2 sierpnia 1943 r. Było upalnie i słonecznie. Nad całym obozem Treblinka roznosił się odór spalonych, rozkładających się ciał tych, którzy przedtem zostali zagazowani. Ten dzień był dla nas dniem wyjątkowym. Mieliśmy nadzieję, że spełni się w nim to, o czym od dawna marzyliśmy. Nie myśleliśmy, czy pozostaniemy przy życiu. Jedyne, co nas absorbowało, to myśl, aby zniszczyć fabrykę śmierci, w której się znajdowaliśmy".

Rocznicę tego zrywu więźniów upamiętnia Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma w Muzeum Treblinka. Tegoroczną osiemdziesiątą rocznicę uświetniło wielu gości, a organizatorzy przygotowali wystawy ukazujące historię tego strasznego miejsca - "Bunt w SS-Sonderkommando Treblinka. Wystawa w 80. rocznicę wybuchu zbrojnego buntu więźniów Obozu Zagłady Treblinka II" oraz "Obraz Treblinki w oczach Samuela Willenberga".

Pierwsza z wystaw, to 10 tablic ze zdjęciami i tekstem, przedstawiających krótki rys historyczny Obozu Zagłady Treblinka II, tragiczne losy jego więźniów, a także przygotowania do buntu i jego przebieg. Druga, to 15 rzeźb wykonanych z brązu, przedstawiających sylwetki więźniów Treblinki oraz sceny z życia obozowego, autorstwa Samuela Willenberga.

Wystawa Samuela Willenberga mogła zostać zrealizowana dzięki hojności Ady Krystyny Willenberg wdowy po byłym więźniu obozu, która udostępniła twórczość męża w imię zachowania pamięci o zagładzie. Docelowo rzeźby ukazujące sceny z obozu będą elementem stałej ekspozycji w nowym budynku muzeum.

Uroczystości pod pomnikiem centralnym rozpoczęła Monika Krawczyk, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego, podkreślając że Treblinka jest jednym z największych cmentarzy Żydów. Zaproszeni goście specjalni mogli zabierać głos, oddając cześć zmarłym, a także wspominając swoich bliskich i przodków, którzy uczestniczyli w powstaniu więźniów. Przemawiający przypominali genezę Holokaustu i podkreślali konieczność przeciwdziałania podziałom prowadzącym do nienawiści oraz pogardy dla drugiego człowieka.

Po przemówieniach żydowscy i chrześcijańscy duchowni modlili się wraz ze zgromadzonymi. Modlitwom przewodniczyli Michael Schudrich - Naczelny Rabin Polski, ks. dr Grzegorz Giemza - proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej Świętej Trójcy w Węgrowie i ks. Krzysztof Nagórny - z parafii rzymskokatolickiej pw. Trójcy Przenajświętszej i świętej Anny w Prostyni.

Na zakończenie oficjalnej części przedstawiciele władz państwowych, samorządowych i religijnych, instytucji żydowskich oraz zaproszone delegacje złożyli kwiaty, wieńce i zapalili znicze pod pomnikiem poświęconym pamięci ofiar obozu zagłady.

Następnie zgromadzeni mogli zapoznać się z miejscem, gdzie prawdopodobnie znajdowały się komory gazowe, które odnaleziono w sierpniu br. Wedle założeń odkryte podczas badań archeologicznych elementy pozwolą odtworzyć konstrukcję komór gazowych. Aktualnie trwają prace, dzięki którym będzie można potwierdzić, czy znalezisko stanowi faktyczne miejsce komór gazowych.

Obok kamienia węgielnego Samuela Willenberga odbyło się uroczyste podpisanie Aktu Erekcyjnego budowy nowego pawilonu wystawienniczo-edukacyjnego Muzeum Treblinka. Wszyscy zgromadzeni na uroczystości mogli podpisać się pod dokumentem. Ponadto Adam Struzik, marszałek województwa mazowieckiego, otrzymał medal pamiątkowy "Zasłużony dla Muzeum Treblinka". Medal stanowi uhonorowanie szczególnych zasług na rzecz Muzeum Treblinka. Niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady i obozu pracy (1941-1944).

W trakcie uroczystości odbył się finisaż wystawy "Szczeliny. Praktykowanie pamięci" autorstwa Barbary Janiny Sochal i Agi Sochal.

Na uroczystościach obecni byli: ocalali z zagłady i Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, ocalała z zagłady - Ada Krystyna Willenberg z rodziną, Piotr Ćwik - reprezentujący Prezydenta RP Andrzeja Dudę, zastępca szefa kancelarii prezydenta, Małgorzata Kidawa-Błońska - wicemarszałkini Sejmu RP wraz z posłami, Gabriela Morawska-Stanecka - wicemarszałkini Senatu RP wraz z senatorami, prof. Piotr Wawrzyk - reprezentujący Premiera RP Mateusza Morawieckiego sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, dr Piotr Szpanowski - dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prof. Marcin Wiacek - Rzecznik Praw Obywatelskich, Dani Dajan - dyrektor Instytutu Jad Waszem w Jerozolimie wraz ze współpracownikami, rabin Majer May - dyrektor Centrum Wiesenthala i Muzeum Tolerancji w Los Angeles, Ja'akow Liwne - ambasador Izraela, Catherine Godin - ambasadorka Kanady, Robert Rhode - minister pełnomocny w Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec, Adam Struzik - marszałek województwa mazowieckiego, delegacja Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych: prezes zarządu - powstaniec płk Czesław Lewandowski, była więźniarka obozu koncentracyjnego Stutthof - Elżbieta Sadzyńska - sekretarz generalna zarządu, Józef Maliński prezes Mazowieckiego Zarządu Wojewódzkiego i Krzysztof Rinas - dyrektor biura zarządu oraz Dorota Łoboda-przedstawicielka biura Rady m.st. Warszawy, Aleksander Ferens - burmistrz dzielnicy Śródmieście, Dariusz Stopa z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Elżbieta Sadowska - starosta sokołowski, Jacek Odziemczyk - przewodniczący Rady Powiatu Sokołów Podlaski, Marek Renik - wicestarosta powiatu węgrowskiego, Grzegorz Szuplewski - burmistrz miasta Piastowa, Jan Słomiak - burmistrz miasta i gminy Kosów Lacki, Bożena Kordek - wójt gminy Małkinia Górna, Albert Stankowski - dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego, przedstawiciele Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, Kinga Biedrzycka z Muzeum Więzienia Pawiak oddział Muzeum Niepodległości, Grzegorz Gemzała - przedstawiciel Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Izabela Bednarczyk - zastępczyni dyrektora ds. Artystycznych Mazowieckiego Instytutu Kultury, Andrzej Bieńkowski - zastępca dyrektora ds. Administracji i Stypendiów Narodowego Centrum Kultury, Tomasz Piechal z Instytutu Audiowizualnego Filmoteki, Jacek Młynarski - członek zarządu i Edward Odoner przewodniczący Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, Maja Samokowlija - dyrektorka World Jewish Congress, Renata Wójtiuk-Janusz - członkini zarządu Fundacji Rodziny Nissenbaumów, Małgorzata Justyna Łukasiewicz-Traczyńska - dyrektorka Fundacji Dobry Grunt, Grzegorz Berendt - dyrektorka Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Małgorzata Iwańska-Kania - dyrektorka Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sokołowie Podlaskim z Piotrem Rybakiem - pracownikiem Działu Dokumentacji Dziejów miasta Sokołów Podlaski, Karolina Kolbuszewska - dyrektorka Muzeum Dom Rodziny Pileckich, Piotr Popławski - Kierownik Działu Projektów Edukacyjnych i Kulturalnych w Muzeum Pamięci Sybiru, Marek Fiuk, twórca medalu "Zasłużony dla Muzeum Treblinka", Tomasz Nowak, Barbara Janina Sochal - przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka, Ewa Teleżyńska-Sawicka i Paweł Sawicki z fundacji "Pamięć Treblinki", Ewa Olszewska - dyrektorka Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Kosowie Lackim, Hanna Przesmycka - dyrektorka Zespołu Szkół w Kosowie Lackim, Agnieszka Gaś - dyrektorka Zespołu Szkół im. Stanisława Staszica w Małkini Górnej, Anna Maliszewska - zastępczyni dyrektora Szkoły Podstawowej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Kosowie Lackim, Artur Ziontek - członek Rady Muzeum przy Muzeum Treblinka, Edward Sułek i Peter Wetzel, przedstawiciele ZHP Otwock im. Roju Sosny Szarych Szeregów.