Publikacja, która ocala pamięć (zdjęcia)

W Gminnej Bibliotece Publicznej w Małkini Górnej odbyła się promocja albumu "Treblinka. Ślady zbrodni", publikacji wydanej przez Muzeum Treblinka. Spotkanie, które odbyło się 26 czerwca 2025 z pracownikami muzeum - Iloną Flażyńską oraz Krzysztofem Flażyńskim, koordynatorem projektu - stało się okazją do refleksji nad pamięcią, badaniami naukowymi i wyzwaniami towarzyszącymi dokumentowaniu historii tak trudnej i bolesnej.

Potrzeba, której nie sposób było pominąć

Pomysł na stworzenie albumu zrodził się z prostego, ale wymownego spostrzeżenia, dotąd nie istniała publikacja, która w sposób całościowy prezentowałaby artefakty pochodzące zarówno z Obozu Zagłady Treblinka II, jak i z Obozu Pracy. Jak podkreślił Krzysztof Flażyński, brak kompleksowego opracowania skłonił zespół muzealny do podjęcia wyzwania, które przerodziło się w projekt trwający dokładnie 17 miesięcy, tyle samo, ile działał Obóz Zagłady Treblinka II, od rozpoczęcia budowy po likwidację.

To symboliczne zrównanie czasu pracy nad publikacją z czasem działania obozu nadaje całemu przedsięwzięciu dodatkowy wymiar pamięciowy i historyczny. Prace obejmowały tłumaczenia, redakcję tekstów, opracowania graficzne, komponowanie zdjęć i analizę wyników wieloletnich badań archeologicznych prowadzonych na terenie miejsca pamięci.

Podsumowanie i punkt wyjścia

Album stanowi podsumowanie 15 lat badań archeologicznych, prowadzonych przez Muzeum Treblinka. Dotąd wiedza ta rozproszona była w pojedynczych publikacjach naukowych. Teraz po raz pierwszy zyskała spójną i kompleksową formę.

Publikacja wpisuje się w ważny etap rozwoju muzeum, przygotowania do otwarcia nowego budynku wystawienniczo-edukacyjnego zaplanowanego na 23 lipca 2027. Jak mówił Krzysztof Flażyński - nowy rozdział pracy nad upamiętnieniem ofiar wymaga domknięcia dotychczasowego etapu. Album jest podsumowaniem i punktem wyjścia do przyszłych działań.

Dla kogo powstała ta książka?

Publikacja została przygotowana z myślą o szerokim gronie odbiorców, zarówno dla pasjonatów historii, jak i młodzieży. Jej forma pozwala na różne poziomy odbioru: od pogłębionej lektury specjalistycznych referatów po przystępne przedstawienie historii obozu za pomocą zdjęć i krótkiego rysu historycznego. Dzięki licznym fotografiom - archiwalnym i współczesnym - album pełni funkcję edukacyjną również dla młodszych odbiorców.

Dwie części, jeden cel

Album podzielony został na dwie główne części.

Pierwsza część to rys historyczny i referaty archeologiczne - każde opatrzone współczesnym zdjęciem miejsca, którego dotyczy. Ilustracje w postaci map i fotografii pozwalają lepiej zrozumieć kontekst i znaczenie omawianych znalezisk.

Druga część ma bardziej dokumentacyjny charakter - zawiera mapę całego miejsca pamięci, opisy wszystkich obiektów (Czarna Droga, lazaret, miejsce straceń, obóz zagłady, stacja kolejowa i żwirownia) oraz relacje świadków, uzupełnione o zdjęcia przedmiotów tam odnalezionych.

Milczący bohaterowie publikacji

Oprócz zdjęć artefaktów i informacji o badaniach, album zawiera relacje więźniów, które zestawiono z odpowiednimi eksponatami, np. związanymi z obozową kuchnią. Znajdziemy tu świadectwa Polaków, Romów, Sinti i Żydów, którzy doświadczyli nieludzkich warunków panujących w Treblince. Relacje dotyczą głodu, przymusowej pracy, egzekucji i codziennego cierpienia.

Autorzy podkreślają, że mimo ogromu znalezisk, większość artefaktów nie mogła zostać przypisana do konkretnych osób. To dramatyczna konsekwencja masowości zbrodni, w której życie straciło około 900.000 ludzi.

Nauka w służbie pamięci

Nad albumem pracowało 25 osób - zarówno z zespołu muzeum, jak i zewnętrzni specjaliści: graficy, tłumacze, redaktorzy. Jak przyznał Krzysztof Flażyński, najtrudniejsze okazały się końcowe poprawki redakcyjne, wymagające ogromnego skupienia i dbałości o szczegóły. Najwięcej satysfakcji przyniosło natomiast układanie artefaktów w kompozycje fotograficzne.

W albumie znalazło się sześć referatów, przygotowanych przez dziewięciu autorów - archeologów, geodetów, naukowców i prokuratora. Wśród nich są m. in.:
- Caroline Sturdy-Colls - profesor archeologii Holokaustu z University of Huddersfield, pionierka badań w Treblince,
- Dr Szymon Lenarczyk i Marcin Wagner - archeolodzy, współpracownicy Uniwersytetu Warszawskiego,
- Dr inż. Sebastian Różycki i mgr inż. Marek Michalski - specjaliści z Politechniki Warszawskiej,
- Bożena i Andrzej Bryńczakowie - archeolodzy,
- Krzysztof Bukowski - prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie.

Wspólny wysiłek naukowców i muzealników zaowocował dziełem, które łączy rzetelną wiedzę z głębokim przesłaniem.

Dwujęzyczna forma i plany na przyszłość

Publikacja została wydana w dwóch językach - polskim i angielskim. To celowy zabieg, mający na celu dotarcie do międzynarodowego odbiorcy. Co ważne, muzeum planuje przekład na język niemiecki, który ma szczególne znaczenie w kontekście edukacji historycznej młodego pokolenia Niemców odwiedzających Treblinkę.

Album "Treblinka. Ślady zbrodni" można nabyć bezpośrednio w Muzeum Treblinka. Cena wynosi 120 zł. To dokument historyczny, przewodnik po miejscu zagłady, ale także forma oddania hołdu ofiarom.